Iperyt siarkowy, czyli tzw. gaz musztardowy, jest wyjątkowo toksyczną substancją chemiczną wykorzystywaną jako środek bojowy. Po raz pierwszy został użyty przez armię niemiecką w 1917 roku. Bardzo często nazwa ta pojawia się w opracowaniach historycznych z okresu I wojny światowej. Czym charakteryzuje się gaz musztardowy? Jak zrobić iperyt siarkowy? Odpowiedzi poznasz w dzisiejszym artykule.
Czym jest gaz musztardowy?
W pierwszej kolejności wyjaśnijmy, co to jest gaz musztardowy. Sama nazwa zwyczajowa substancji jest myląca, trucizna występuje bowiem pod postacią bezbarwnej, oleistej cieczy. Fizycznie charakteryzuje się natomiast ciemnobrunatnym zabarwieniem i charakterystycznym zapachem przypominającym siarkę, czosnek, chrzan lub musztardę. To właśnie nietypowej woni iperyt siarkowy zawdzięcza swoją nazwę. Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych i z łatwością przenika w głąb materiałów porowatych.
Standardową formą ochrony przed działaniem substancji jest noszenie odpowiednich kombinezonów ochronnych oraz masek gazowych. Warto jednocześnie wyjaśnić, iż pomimo swojego toksycznego działania i zastosowania bojowego związek wykorzystywany jest także w innej formie do leczenia nowotworów.
Gaz musztardowy – historia
Gdzie narodził się gaz musztardowy? I wojna światowa wielu z nas kojarzy się właśnie z iperytem siarkowym. Zanim jednak gaz został po raz pierwszy wykorzystany w warunkach bojowych w 1917 roku, został opisany w 1860 roku przez brytyjskiego fizyka Fredericka Guthrie’a, który po przypadkowym kontakcie związku ze skórą zauważył powstanie dużych czerwonych pęcherzy.
Iperyt siarkowy został po raz pierwszy zastosowany w nocy 12.07.1917 roku przez Niemców pod Ypres. Nieznana dotąd substancja doprowadziła do silnego okaleczenia ponad 15 tysięcy żołnierzy, którzy wpadli w zasadzkę przygotowaną w okopach. Gaz wydzielany przez bomby spowodował liczne i głębokie rany, poparzenia oraz utratę wzroku. Wielu wojskowych straciło tamtego dnia życie w ogromnych męczarniach. Tajemniczą substancją okazał się właśnie iperyt siarkowy. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż cały okres I wojny światowej odznaczał się wzmożonym użyciem broni chemicznych. Szacuje się, że sami Niemcy rozpylili 68 000 ton trujących związków. Odpowiedzmy teraz na pytanie, jak działa gaz musztardowy.
Jak działa gaz musztardowy?
Jak można wykorzystywać gaz musztardowy? Działanie substancji opiera się na silnych właściwościach parzących. W przeciągu doby po ekspozycji na skórze pojawiają się swędzące zaczerwienienia, które stopniowo przekształcają się w duże pęcherze wypełnione ropą. Zatrucie objawia się również dysfunkcjami ze strony przewodu pokarmowego. Po kontakcie z gazem musztardowym żołnierze skarżyli się na bóle brzucha, biegunki oraz wymioty. Co więcej, szkodliwe jest wdychanie oparów. Pierwsze symptomy oddechowe widoczne są już około 4 godzin po zatruciu.
Gaz działa destrukcyjnie na błony śluzowe nosa, oczu i ust. Może powodować tym samym podrażnienie w obrębie oczu, zaburzenia ostrości widzenia, kaszel oraz ból gardła. Szacuje się, iż silne stężenia związku mogą zabić nawet w ciągu kilku minut. Jak długofalowo działa gaz musztardowy? Skutki ekspozycji na substancję mogą pojawić się także po dłuższym czasie. Mogą wystąpić nieestetyczne blizny oraz permanentna utrata wzroku. Iperyt siarkowy wykazuje ponadto silne działanie muta i kancerogenne, stanowiąc bezpośrednią przyczynę naczyniaków.
Jak powstaje gaz musztardowy?
Gaz musztardowy o wzorze sumarycznym S(CH2CH2Cl)2 powstaje w wyniku syntezy siarki przez obróbkę dichlorku siarki etylenem, czyli tzw. metody depratezy. Istnieją jednak dwie inne alternatywne metody pozyskiwania tej trującej substancji. Metoda Meyera jest dwuetapową reakcją, w wyniku której otrzymywany jest tiodiglikol. Jest on następnie chlorowany przy wykorzystaniu trójchlorku fosforu. Ostatnia znana metoda – Meyera-Clarka – polega na chlorowaniu stężonym kwasem solnym. Niezależnie od wykorzystywanego sposobu konieczne jest przestrzeganie odpowiednich procedur bezpieczeństwa, które zminimalizują ryzyko zatrucia szkodliwym związkiem.
